از زمان‌های قدیم، انسان به خوردن غذاهای شیرین علاقه نشان داده است. پرمصرف‌ترین شیرین‌کننده‌ای که در طول تاریخ، مصرف شده است، ساکارز بوده است. ساکارز، طعم شیرینی با کیفیت بالا ایجاد می‌کند، بافت و شکل قابل قبولی دارد و به همین دلیل به عنوان محبوب‌ترین شیرین‌کننده، کاربرد داشته و دارد. با این حال، با گذشت سال‌ها، تحقیقات متعددی ثابت کرده است که مصرف ساکارز، منجر به مشکلات تغذیه‌ای و پزشکی مختلفی شده است. در این مقاله قصد داریم که با گیاه استویا بیشتر آشنا شویم و تاثیر عصاره استویا در بهداشت دندان و دهان و سلامت عمومی بدن را بررسی کنیم.
به عنوان مثال، مصرف مداوم ساکارز، ارتباط زیادی با افزایش وزن، درصد چربی بدن، خطر ابتلا به بیماری‌های قلبی و عروقی، دیابت نوع 2 در سنین بزرگسالی، سرطان سینه، سرطان پانکراس، سرطان روده بزرگ، بیماری کرون و بیماری‌های التهابی روده، دارد. همچنین از طرف دیگر، ساکارز عامل مهمی است که به تشکیل و توسعه پلاک‌های باکتریایی در دهان، کمک می‌کند. لازم به ذکر است که تشکیل پلاک‌های باکتریایی، اولین مرحله از پوسیدگی دندان است. عصاره استویا می‌تواند به عنوان یک جایگزین سالم برای ساکارز عمل کند. تحقیقات نشان داده است که عصاره گیاه استویا علاوه بر اینکه یک شیرین‌کننده سالم است، می‌تواند در سلامت انسان نقش بسزایی داشته باشد، بنابراین، از آن می‌توان برای اهداف پزشکی و درمانی، استفاده کرد.
استویا چیست؟
استویا (نام کامل: Stevia Rebaudiana)، گیاهی از تیره کاسنیان است. این گیاه، یکی از گیاهان بومی پاراگوئه و برزیل است و ترکیبات فعال گلیکوزیدی که شیرینی آن‌ها 50 تا 300 برابر قند است و در برابر حرارت و pH مقاوم هستند را تولید می‌کند. وجود این ترکیبات شیرین در برگ‌های این گیاه سبب شده که این گیاه، شیرین برگ نیز نامیده شود. این ترکیبات شیرین، برای باکتری‌های مضر موجود در دهان، غیرقابل مصرف هستند، بنابراین استفاده از آن‌ها بر خلاف ساکارز، از تشکیل پلاک‌های باکتریایی جلوگیری می‌کند.
استویا محتوی چه موادی است؟
این گیاه طبع خشک و گرم دارد و محتوی مقادیر زیادی از ویتامین‌ها ( ویتامین‌های A، B و C)، مواد معدنی ضروری (فسفر، آهن، منیزیم، پتاسیم و کلسیم)، عوامل ضدمیکروبی، آنتی‌اکسیدان‌ها، فلاونوئیدها و گلیکوزیدها است. گلیکوزیدهای موجود در این گیاه، طعم شیرین آن را باعث می‌شوند.
چگونه از گیاه استویا استفاده کنیم؟
به طور کلی می‌توان گفت که برگ‌ها و یا عصاره حاصل از برگ‌های این گیاه، مورد استفاده قرار می‌گیرند. اگر درمورد نحوه استفاده از عصاره استویا سوالی دارید، این قسمت را بخوانید. از عصاره این گیاه می‌توان به عنوان شیرین‌کننده برای شیرین کردن نوشیدنی‌های مختلف (چای، قهوه، شربت و …) استفاده کرد، به عنوان مثال، عصاره خوراکی استویا دکتر زرقانی، یکی از باکیفیت‌ترین عصاره‌های گیاه استویا موجود در بازار است که می‌توانید چند قطره از آن را با دو قاشق چای‌خوری از شکر، جایگزین کنید. از برگ‌های استویا، هم می‌تواند به صورت تازه و هم به صورت خشک‌شده و پودرشده استفاده کرد. لازم به ذکر است که برگ‌های تازه گیاه استویا، یک تلخی، همانند تلخی شیرین بیان دارند، بنابراین، می‌توانید از پودرهای طعم‌دار‌شده استویا استفاده کنید ولی باید بسیار مراقب باشید که از شیرین‌کننده‌های شیمیایی (مانند اسپارتام) برای شیرین کردن استویا، استفاده نشده باشد.
شیرینی برگ، عصاره و پودر گیاه استویا، چند برابر شیرینی شکر است؟
میزان شیرینی گیاه استویا، به شکل مصرف آن بستگی دارد. برگ‌های تازه و سبز این گیاه 40 برابر شیرین‌تر از قند و شکر است. عصاره این گیاه که از برگ‌های تازه آن تهیه می‌شود می‌تواند شیرینی 200 برابر بیشتر از شیرینی شکر، ایجاد کند. در برخی از موارد که از پودرهای سفید رنگی تحت عنوان استویا اصلاح‌شده، استفاده می‌شود، می‌تواند شیرینی 400 برابر شیرینی شکر، ایجاد کند. البته باید در نظر داشت که استفاده از برگ‌ها و عصاره طبیعی این گیاه، انتخاب سالم‌تر و بهتری نسبت به پودرهای سفید رنگ است.
مصرف استویا چه تاثیری در سلامت بدن انسان دارد؟
تحقیقات نشان داده است که استفاده از این گیاه می‌تواند بر اندام‌های مختلفی از بدن انسان، تاثیر مثبت گذاشته و از این طریق در افزایش سلامتی افراد، موثر باشد. تاثیر عصاره استویا در بهداشت دندان، یکی از تاثیرات مثبت استفاده از این گیاه بر روی بدن انسان است. از جمله مزایایی که استفاده از این گیاه برای بدن انسان دارد، می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
تاثیر استفاده از استویا در پوست:
امروزه از ماسک‌های گیاهی مختلفی برای جوان‌سازی پوست صورت، استفاده می‌شود. با استفاده از گیاه استویا می‌توانید ماسک مناسبی را برای جوان‌سازی پوست بسازید. برای این منظور یک قاشق غذاخوری شیر و یک قاشق غذاخوری پودر برگ خشک استویا را باهم مخلوط کرده و به مدت 20 دقیقه بر روی پوست صورت قرار دهید و سپس با آب ولرم یا گرم، بشویید. قبل از استفاده از این ماسک، از نداشتن حساسیت نسبت به این گیاه، اطمینان حاصل فرمایید.
از طرف دیگر، وجود ترکیبات استروئیدی در گیاه استویا سبب شده تا استفاده موضعی از آن در محل اگزما، خارش حاصل از اگزما را کاهش داده و آن را درمان کند.
تاثیر استفاده از استویا در سلامت عمومی بدن و جلوگیری از بیماری‌ها:
تحقیقات اخیر نشان داده است که استفاده از گیاه استویا در کاهش وزن، کنترل قند خون و درمان دیابت، کاهش احتمال ابتلا به انواع سرطان‌ها، کنترل فشار خون، درمان کبد چرب، کاهش کلسترول و چربی خون، کاهش احتمال ابتلا به بیماری‌ها و نارسایی‌های قلبی و عروقی، افزایش تراکم استخوان‌ها و جلوگیری از پوکی استخوان و افزایش سلامت دهان و دندان، بسیار موثر است.
آیا استفاده از گیاه استویا، عوارض دارد؟
از جمله عوارض مصرف استویا، می‌توان به آسیب‌های کلیوی، بروز برخی از مشکلات گوارشی، افت قند خون، افت فشار خون، مختل کردن عملکرد غدد درون‌ریز و آسیب رساندن به باکتری‌های مفید معده، اشاره کرد. البته لازم به ذکر است که این عوارض در همه افراد بروز پیدا نمی‌کنند و استفاده از برگ‌ها و عصاره این گیاه در تابستان سال 95 از طرف سازمان غذا و دارو آمریکا (FDA) تایید شده است.
تامین بهداشت دهان و دندان با گیاهان دارویی
خمیر دندان‌ها در برخی موارد، محتوی مواد شیمیایی هستند که می‌تواند در طولانی‌مدت سبب وارد شدن آسیب به دندان‌ها شود. به عنوان مثال فلوراید موجود در خمیر دندان‌ها باعث ایجاد لکه‌های سفیدرنگ بر روی دندان‌ها می‌شود. تحقیقات نشان داده است که تامین بهداشت دندان با گیاهان دارویی، می‌تواند جایگزین بسیار مناسبی برای خمیر دندان‌ها و دهان‌شویه‌های شیمیایی باشد. از جمله گیاهانی که استفاده از آن‌ها می‌تواند در سلامت دندان و لثه، تاثیر زیادی داشته باشد، می‌توان به استویا، سبزه گندم، میخک، شیرین بیان، پوست بلوط سفید، ریحان و روغن اکالیپتوس، اشاره کرد. از عصاره و یا پودر گیاه استویا می‌توان در ساخت خمیر دندان و دهان‌شویه استفاده کرد.
تاثیر عصاره استویا در بهداشت دندان و دهان
در واقع می‌توان گفت که این گیاه با دو مکانیسم مجزا به تامین بهداشت دهان و دندان کمک کرده و از این طریق سبب تقویت دندان می‌شود. در ادامه با این دو مکانیسم بیشتر آشنا می‌شویم:
از بین بردن باکتری‌های عامل پوسیدگی با مواد ضد میکروبی:
در این مقاله ذکر شد که گیاه استویا قادر به تولید ترکیبات ضد میکروبی است. از طرف دیگر، تحقیقات آزمایشگاهی نشان داده‌اند که عصاره استویا دارای فعالیت ضد باکتریایی بر روی باکتری‌های مولد پوسیدگی دندان (مانند استرپتوکوکوس موتانس، استرپتوکوکوس سوبرینوس و لاکتوباسیلوس اسیدوفیلوس) است. باید توجه داشت که زندگی و فعالیت این باکتری‌ها در دهان، علاوه بر پوسیدگی دندان سبب افزایش احتمال ایجاد تومورها در دهان می‌شود.
جلوگیری از تشکیل پلاک‌های باکتریایی:
باکتری‌های موجود در دهان می‌توانند با استفاده از ساکارز، ترکیباتی به نام گلوکان را تولید کنند که سبب افزاش چسبندگی باکتری به دندان و لثه شود و از این طریق به تشکیل پلاک‌های باکتریایی کمک کند. این در حالی است که ترکیبات گلیکوزیدی موجود در عصاره گیاه استویا، علیرغم طعم شیرینی که دارند، نمی‌تواند توسط باکتری‌های دهان مصرف شود. بنابراین، اگر عصاره استویا را جایگزین قند و شکر کنید، گلوکان در دهان تشکیل نمی‌شود و باکتری‌ها قادر نخواهند بود به دندان‌ها و لثه بچسبند.
برای جلوگیری از پوسیدگی دندان‌ها چگونه از عصاره استویا استفاده کنیم؟
برای اینکه از شر رشد باکتری‌های عامل پوسیدگی دندان و تشکیل پلاک توسط آن‌ها خلاص شوید، باید چند قطره از عصاره خوراکی استویا دکتر زرقانی را در یک لیوان آب ولرم بریزید و سپس آن را غرغره کنید. غرغره کردن مخلوط عصاره استویا و آب را می‌توانید به صورت روزانه انجام دهید. همچنین می‌توانید به صورت روزانه از دمنوش استویا استفاده کنید.
سوالات متداول در مورد عصاره گیاه استویا
۱. چرا گیاه استویا به نام “شیرین برگ” هم مشهور است؟
گیاه استویا به دلیل داشتن ترکیبات فعال گلیکوزیدی که شیرینی آن بسیار بالاست، به “شیرین برگ” شناخته می‌شود. این ترکیبات، به میزان 50 تا 300 برابر از شیرینی قند، این گیاه را بی‌نظیر می‌سازند.
۲. چه راه‌هایی برای استفاده از گیاه استویا برای شیرین کردن نوشیدنی‌ها وجود دارد؟
استفاده از برگ‌های تازه یا عصاره گیاه استویا، به عنوان جایگزینی سالم برای شکر در نوشیدنی‌ها مثل چای و قهوه، امکان‌پذیر است. عصاره گیاه استویا می‌تواند شیرینی بیشتری نسبت به شکر ایجاد کرده و به عنوان یک التهاب آنتی‌باکتریایی در دهان عمل کند.
۳. چگونه مصرف گیاه استویا می‌تواند به بهبود سلامت دندان‌ها کمک کند؟
عصاره گیاه استویا می‌تواند با جلوگیری از تشکیل پلاک‌های باکتریایی و کاهش چسبندگی باکتری‌ها به دندان، به بهبود سلامت دهان و دندان‌ها کمک کند. این ویژگی آنتی‌باکتریایی تاثیر بسزایی در کنترل بهداشت دهان دارد.
۴. آیا استفاده از گیاه استویا همراه با عوارضی همراه است؟
بله، از جمله عوارض ممکن مصرف استویا می‌توان به تأثیرات بر کلیه‌ها، فشار خون و قند خون اشاره کرد. اما لازم به ذکر است که این عوارض برخی از افراد را ممکن است تحت تأثیر قرار دهد و مصرف باید با دقت انجام شود.
نتیجه‌گیری
با توجه به خواص ضد باکتریایی و ضد پلاک گیاه استویا که در بالا به آن اشاره شد، می‌توان تاثیر عصاره استویا در بهداشت دندان را بهتر درک کرد. عصاره این گیاه با خواص ضد باکتریایی خود علاوه بر جلوگیری از پوسیدگی دندان، از ایجاد تومور در دهان نیز جلوگیری می‌کند. عصاره و یا پودر این گیاه می‌تواند جایگزین خوبی برای مواد شیمیایی موجود در خمیر دندان‌ها و دهان‌شویه‌ها باشد.
