گیاهان سرشار از ویتامین، مواد معدنی و نمک هستند. به دلیل دارای بودن آب، قند، چربی، پروتئین، ویتامین ها نقش مهمی در پیشگیری و درمان بسیاری از بیماری ها ایفا می کنند.گروهی از ترکیباتی که از گیاهان به دست می‌آیند.مان های گیاهی هستند.در حقیقت مان شرابی است قندی که به‌واسطه تغذیه حشره از گیاه از مخرج حشرات دفع و بر روی بخش‌های مختلف گیاه به شکل متبلور و جامد باقی می‌ماند.مان هـا انـواع گونـاگوني دارنـد كه هركدام نتيجه فعاليت يك نوع حشره بر روي گياه ميزبان خاص خود می‌باشند.
نام Mana از Man به معنای یک اصطلاح اعجاب‌انگیز یا احتمال بیشتر ازmanan به‌عنوان هدیه، هدیه‌ای از خداوند توضیح داده‌شده که ماده گردی شبیه دانه گشنیز که طعمی شیرین همچون ویفر عسلی دارد. قابل جوشیدن و پختن است.غذایی است که در 40 سال سرگردانی اسراییلی‌ها در بیابان سینا استفاده می‌شد. بعضی گفته‌اند یک نوع عسل طبیعی بوده که به‌وسیله تفسیر تورات و انجیل تأیید می‌شود. این نکته در قرآن هم به‌کرات آمده است. ریشه سامی دارد و به زبان هبرمن و به عربی مّن گفته می‌شود.
ترنجبین یکی از مان های گیاهی است که منبع آن گیاه خارانگبین است
ریشه واژه ترنجبین
مان ترنجبين به‌عنوان يـك داروي مهم در طب سنتي ايران است. در منابع علمیه اسـامي مـان ايرانــي و مان مرنيــابين و مان الحــاجي و بــالاخره مــان تـرنجبين ناميـده شـده اسـت. اين مان در اروپا به‌عنوان مان ايران معروف است. به فارسی ترنجبین، ترانگبین و ترنگبین گفته می‌شود . در حقیقت معرب ترنگبین است که در فارسی معمول می‌باشد. باریشه پهلوی به معنای مان گیاه می‌باشد. به فرانسوی Manne d’hedysarum و Manna d’alhagi و Manne de perse و به انگلیسیhedysarum Manna ofو به عربی ترنجبین نامند. مان ترنجبین برای اولین بار توسط ابوریحان بیرونی موردتوجه قرار گرفت. به نظر می‌رسد با دما و شرایط خاک مرتبط است. سابقه استفاده از ترنجبین در ایران به هزاران سال پیش‌برمی گردد.ساسانیان خواص دارویی آن را می‌دانستند.
در غرب ترنجبین ایران اولین بار لئونارد رو ولف در بازار آلپو در مقیاس وسیع در سال 1573 موردتوجه قرار گرفت. در سال 1818 ویری در بررسی ماناها آن را ترگیابین ،( گویش محلی ترنجبین) توصیف کرد.
در سال 1877 ویلیرس ترنجبین را مطالعه کرد و آن را به‌عنوان مانای Alhagi maurorum تشخیص داد.همچنین آتچینسون و رویل در اکتشافات خود به این مانا اشاره می‌کنند.درگذشته اعتقـاد بـر اين بود كه تـرنجبين به‌صورت خودبه‌خود و یا از طريـق زخم‌ها و شکاف‌های موجـود در اندام‌های گيـاه خارشـتر.spp Alhagi به بيرون تراوش میکند،امـا بعـدها بـه نقـش نوعي حشره به نام لارینوس در توليد اين مان اشاره شـد.
این مان درواقع ماده دفعی پوره‌های حشره (در سنین مختلف پورگی) و نیز حشره کامل است. که طی تغذیه گیاه میزبان در طول ماه‌های مرداد لغایت مهر به حداکثر میزان تراوش می‌رسد. قطرات ریز ترنجبین در گرمای زیاد اواسط تابستان بر روی اندام هوایی گیاه خارشتر مشاهده می‌شوند. ترنجبین به علت مقدار زیادی ساکارز طبیعی که دارد.طعمی شیرین داشته و به‌عنوان طعم‌دهنده و شیرین‌کننده در صنایع داروسازی کاربرد دارد. سابقاً در خراسان و یزد به‌صورت سنتی از آن قند تهیه می‌کردند . هم‌اکنون نیز در صنعت ساخت گز مورد مصرف قرار می‌گیرد.ترنجبین در همه‌جا تشکیل نمی‌شود و ممکن است مربوط به آب‌وهوا ، دما و شرایط خاک و به‌ویژه حضور حشره از جنس Larinus که روی درختچه‌ها زندگی میکند مربوط باشد. اگرچه دامنه پراكنش گياه مولد اين مان زياد است. در اكثر مناطق ايران تا ارتفاع 4000 متر از سطح دريا انتشار دارد. اما فقدان حشره مولد مان در تمامي مناطق پراكنش گياه ميزبان، توليد ترنجبين را محدود به مناطق گرم و خشك به‌ویژه حاشيه كوير در استان‌های خراسان رضوي، خراسان جنوبي و يزد. تبریز ، طبس ، زرند ، تگرود (نزدیک قم) و بوشهر نموده است.
گونه‌های مولد مان ترنجبین همچنین در شوره‌زارهای عربستان، صحرای سینا، سوریه، هند و پاکستان نیز می‌رویند. گياه مولد مان ترنجبين به نام خارشتر يا خار بز يك گياه يا A. pseudoalhagi Desv. مرتعي بانام علم از زیر خانواده Alhagi camelorum Fisch. است. خارشتر Fabaceae و خانواده Papilionaceae ،درختچه‌ای چندساله، خشبي، كوچك با ارتفاع 0/5 تا 1 متر ،داراي ساقه‌های خاردار و منشعب.برگ‌ها واژ تخم‌مرغی و كوچك، گل‌ها منفرد يا دوتايي، ارغواني رنگ، نيام ميوه بدون كرك و نازك، باریشه چوبي و عميق است .ترنجبين به‌صورت دانه‌های ریز سفید و زرد به وجود می‌آید.
تركيب شيميايي ترنجبین:
ترنجبين شامل
- 47/7 درصد ملزيتوز( تکاور و محمدی 1387) ( در سال ۱۹۰۳ ابرت و در ۱۹۰۸ صادق مقدم وجود چنين قندي را رد کردند.)
- 44/26درصد ساكاروز
- 64/11درصد قند احياكننده فروكتوز
- 4/12 درصد صمغ
- موسيلاژ8/5درصد
- رطوبت5% (نوربخش شهری،1388)
- خاکستر 8/5%
در خاکستر آن فلزات کلسیم، آهن، سیلیسیم، و آلومینیوم یافت شده است. و از شبه فلزات گوگرد، کلر،فسفر تشخیص داده‌شده است .بر طبق پژوهشی غلظت مس 23.3075± 1.55 mg/kg و روی 18.6580±1.3323 و آهن 781.5932 ± 25.1118 mg/kg, اعلام شد.
خواص ترنجبین
تـرنجبين داراي خـواص غذايي و دارويي فراوان اسـت. از آن جملـه می‌توان بـه طبيعـت خنـك و خاصـيت ملـين و مسهل آن تسکین‌دهنده دردهای روماتيسمي، تب بر، درمان سرفه و درد سینه اشـاره كـرد.
ترنجبين طبق نظر حكماي طب سنتي گرم ولي درعین‌حال تر است. همچنين ترنجبين براي شـيرين نمـودن داروهـا استفاده‌شده و تقویت‌کننده كبد و معده است. همراه بسياري از داروهـاي گياهي سنتي استفاده می‌شود.در اطفال مبتلا به سرخجه در طب سنتي استفاده می‌شود.خلط‌آور است و در درمان تب‌های عفوني در اطفال كاربرد دارد. ترنجبین خاصیت ضدعفونی‌کنندگی خوبی دارد و میکروب‌ها را از بین می‌برد. به همین دلیل برای درمان بیماری‌های عفونی مفید است.با آب‌پنیر براي اخراج اخلاط سوخته، با ماءالشعير براي دفع اخلاط گرم، مخلوط با کره براي باز كردن ادرار در مواردي كه ترشح ادرار بند می‌آید. مداومت در مصرف آن با شير تازه براي تحريك مفيد است.
دستوراستفاده از ترنجبین
براي اين كار بايد ۳۰ گرم آن را با ۲۰۰ گرم شير تازه هر بار بياشامند. اگر ترنجبين با آب زيره خورده شود. براي دفع صداي شكم كه با تب خفيفي توأم باشد، نافع است. براي تهیه آب ترنجبين مقدار لازم ترنجبين را در آب جوش می‌ریزند تا حل شود. آب صاف روي آن را برداشته می‌گذارند كه قدري بماند. مواد خارجي آن ته‌نشین شود و صاف روي آن آماده خوردن است. اگر صبح ناشتا خورده شود مؤثرتر است. مقدار خوراك آن12-35 گرم است.
برای چه کسانی مضر است؟
برای افراد گرم‌مزاج مناسب نیست و برای طحال مضر است . بنابراین باید با تمر هندی (یا آب آن) ، عناب یا جوشانده جو مصرف شود. خوردن ترنجبين براي بيماران مبتلابه حصبه، اسهال خوني، بواسير، خون‌ادراری و آبله جايز نيست.
به‌منظور عبور سریع‌تر از دستگاه گوارش ، ترنجبین با عناب و آب‌آلو تجویز شود.گاهی اوقات مانا سبب نفخ می‌شود که با ترکیب با آروماتیک‌ها رفع می‌شود. به‌عنوان داروی مدر و جهت پاک کردن مثانه و دفع سنگ کلیه و مثانه تا حدی مؤثر دانسته‌اند. به‌طورکلی بازکننده انسداد مجاری است.برای بواسیر بسیار مفید است. استفاده از آن برای بیماران قلبی بااحتیاط بیان‌شده است. در طب ایران برای شیرین کردن جوشانده‌ها به مقدار 70-80 گرم تجویز می‌نمایند.
صفرا و اخلاط سوخته را دفع میکند. حرارت و التهابات درونی را تسکین می‌دهد، غم و غصه را برطرف می‌سازد.سینه گلو را نرم میکند و ضماد ضد عفونی کننده پوست است. خارج کننده بلغم، صاف کننده خون و مدر است و استعمال آن با شیر چاق‌کننده است.
و برای درمان زردی نوزادان استفاده می‌شود.طي پژوهشي اثر درمانگر ترنجبين بر كاهش بیلی‌روبین خون و زردي در نوزادان نسبت به شاهد ثابت‌شده است.این ماده با کاهش فعالیت آنزیم بتا گلکورونیداز سبب کاهش گردش روده‌ای –کبدي می‌شود و منجر به دفع بیشتر بیلی‌روبین از مدفوع می‌شود. مطالعات نشان داده‌اند که اثر بیلی‌روبین بدون سمت در موش‌ها بعد از تغذیه با ترنجبین کاهش می‌یابد.
مصرف ترنجبین برای رفع زردی نوزاد
طبق مطالعات انجام شده مصرف ترنجبین نه‌تنها باعث کاهش میزان بیلی‌روبین نمی‌گردد بلکه مراجعه والدین جهت زردی نوزادان نیز را به تأخیر می‌اندازد. تعداد دفعات ادرار و تغذیه کم می‌شود.رفلکس جهت شیر به تأخیر می افتد .عصاره اتانولی محصولات گیاهی حاوی این مانا دارای اثرات بازدارنده بر رشد سلولی و سنتز پروتئین‌های سلولی ، DNA و RNA است.تزريق دوزهاي مختلف ترنجبين تأثیری بر شاخص‌های آسيب کبدی (ALT،(ALP شاخص‌های عوارض كليوي (كراتينين و اوره) و بیلی‌روبین سرم نداشت.تأثیر ترنجبین بر روی کاهش برخی علائم نوزادان شیر خشک خوار ازجمله تعریق، بی‌قراری و بی‌خوابی چشمگیر بود. یک کار آزمایی بالینی کاهش قابل‌توجهی در میزان بیلی‌روبین خون توسط این مانا نشان نداد.این در حالی است که کاهش بیلی‌روبین موش‌های یرقانی توسط ترنجبین گزارش‌شده است.
اگرچه این مسئله هنوز به قطعیت نرسیده است ولی عصاره ترنجبین می‌تواند به‌عنوان یک پری بیوتیک تأثیر قابل‌توجه و چشمگیری برافزایش بیفیدوباکتر و لاکتوباسیل در روده کودکان شیر خشک خوار داشته باشد. تأثیر مثبت عصاره مانا بر کاهش یبوست گزارش شد. همچنین تأثیر مثبت بر روی کاهش تعریق کودکان شیر خشک خوار حین خوابیدن و شیر خوردن داشته است.
همچنین منجر به بهبود اشتهای کودکان و بهبود علائم خواب کودکان شد که نشان‌دهنده مفید بودن عصاره ترنجبین در بهبود well- being اطفال شیر خشک خوار می‌باشد.نتایج تحقیق دیگری نشان داد که استفاده از Manna of hedysarum باعث کاهش سطح بیلی‌روبین در نوزادان سرپایی مبتلابه هیپر بیلی‌روبینمی می‌شود.
سوالات متدوال در مورد ترنجبین
آیا ترنجبین برای یبوست نوزاد مناسب است؟
ترنجبین ممکن است برای برخی افراد به عنوان درمانی طبیعی برای مشکلات معده و یبوست مفید باشد. اما، استفاده از هر گونه مکمل یا دارو در مورد نوزادان و کودکان به خصوص ترنجبین باید با دقت و تحت نظر دکتر متخصص انجام شود.
نتیجه‌گیری
بر اساس یافته‌ها می‌توان نتیجه گرفت ترنجبین هم خاصیت دارویی دارد و هم منبعی است از عناصر معدنی که می‌تواند در درمان اختلالات مختلف مفید باشد.. با توجه به تصور اشتباه عامه مردم که گیاهان دارویی هیچ عارضه جانبی ندارند انجام مطالعات بیشتر محققان درزمینه فارماکولوژیک گیاهان دارویی به‌شدت مهم دیده می‌شود؛ و قبل از پیشنهاد قطعی برای استفاده از این دارو برای نوزادان بستری یا سرپایی مبتلابه هیپر بیلی‌روبینمی، تحقیقات بیشتری لازم است
